Umbelliferae / Apiaceae ya da Maydanozgiller Olarak Adlandırılan Bitki Ailesiyle İlgili Yazı Dizisinin İlk Yayını

Bu yazıda bir bitki ailesini tanıtmak istiyorum:  Umbelliferae (Apiaceae)

Bu bitki ailesine önem veriyorum o yüzden buradaki bitkilerle ilgili bilgileri tek bir yazı olarak değil yazı dizisi şeklinde vermek istiyorum.

İlk yayında yani bu yazıda çok genel bilgiler yer alacak. Gelecek yayınlarda ise tek tek bitkiler incelenecektir. Sanıyorum biraz uzun bir yazı dizisi olacak ama yararlı olacağını düşünüyorum çünkü ortalıkta çok dağınık ve çoğu zaman yanlış bilgiler dolaşıyor.

Genel bilgiler ile başlayalım.

Bu Latince adı Türkçeye “maydanozgiller” olarak çevirebiliriz. Bu ailenin üyeleri arasında hemen herkese çok tanıdık gelecek bitkiler vardır. Buradaki bitkilerin bazılarının içerisinde yer alan etken maddeler kanser gibi hastalıklarda ilaç olma potansiyeli taşımaktadır. Bu yüzden bu maddeler üzerinde bugün bazı araştırmalar yürütülmektedir. İlgili bitkiyle ilgili yapacağımız yayında bu araştırmalara da göz atacağız.

Bu ailenin bir adı Umbelliferae diğer adı da Apiaceae olarak bilinir. Bu aile içerisinde bize çok tanıdık tıbbi olarak değerli olan bitkiler bulunmaktadır. Öncelikle bu bitkileri dizelge (liste) olarak verelim sonra da familyanın genel bitki bilim (botanik) özelliklerine bakarız.

Coriandrum sativum (Kişniş)

Cuminum cyminum (Kimyon, Acem kimyonu)

Carum carvi (Frenk kimyonu, Karaman kimyonu)

Laser trilobum (Kefe kimyonu),

Pimpinella anisum (Anason),

Foeniculum vulgare (Rezene),

Ammi visnaga (Kürdanotu, Dişotu, Hıltan, Kılır)

Conium maculatum (Baldıran)

Cicuta virosa (Subaldıranı),

Ferula meifolia (Çakşır otu),

Angelica archangelica (Melekotu)

Angelica sinensis, (Dong Quai)

Centella asiatica (Hydrocotyle asiatica), (Gotu Kola)

Pimpinella anisum (Anason)

Foeniculum vulgare (Rezene)

Bu bitkiler dışında Umbelliferae ailesinde sebze olarak tüketilen kültür bitkileri de vardır: Daucus carota (havuç), Petroselinum sativum (maydanoz), Anethum graveolens (dereotu) ve Apium graveolens var. rapaceum (kereviz) bunlardan bazılarıdır.

Burada belki en çok dikkat çekecek olan bitki “baldıran” olacaktır. Bilindiği gibi çok yakından tanıdığımız filozof Sokrates bu bitki ile zehirlenerek öldürülmüştür. Gerçekten de bu bitki önemli düzeyde zehirlidir. Onu zehirli yapan nedir? Hangi maddelerdir? Nasıl zehirler? Hepsini o bitkiyi yazarken açıklayacağız.

Ben burada sadece en önemli olanlarını dizelgeye aldım ancak bu ailede 300 kadar cins 3000 kadar da tür bulunmaktadır. Bitkiler bir, iki veya çok yıllık otsu bitkiler olup önemli bir özellikleri de “uçucu yağ” taşımalarıdır. Örneğin rakıya keskin tadını veren anason bu ailede yer almaktadır. Anasonu bitki olarak aldığınızda da yine o keskin kokuyu duyumsarsınız. Bu koku uçucu yağlarından ileri gelmektedir. Zaten adı üstünde “uçucu” yağlardır, çok kolay buharlaşırlar ve biz bitkilerin kokularını bu yolla duyumsarız. 

Bu ailedeki bitkilerin uçucu yağları mezokarp adını verdiğimiz yapılarda yer alan “reçine kanalları” içerisinde bulunmaktadır. Mezokarp kavramı, “meyvenin tohumlarının dış sınırı ile meyvenin kabuk kısmının iç sınırı arasında kalan meyvenin içindeki orta bölgenin” adı olarak tanımlanabilir. Bu bölgede iletim demetleri, salgı kanalları ve nişasta bulunur. Az önce de belirttiğimiz gibi bu salgı kanallarından uçucu yağlar dışarı çıkar.

Bu kısa girişle bu ilk yazıyı sonlandırıyorum. Devamındaki yazıda yukarıdaki dizelgede yer alan bitkilerin birini ele alacağım.

Sorulduğunda kaynak belirtilmeyen bilgi zayıf bir bilgidir. Daha önce de söylemiştim yazılardaki herhangi bir bilgi ile ilgili kaynağı merak eden yazsın derhal kaynağı paylaşırım. Kaynak konusu önemli.

Bitkilerle ilgili bilgilerinizi eczacıdan alınız.

Sağlıcakla kalınız.

Ecz. Fadıl Kaan KURAN